Van zelfkennis naar effectief leiderschap

De rol van Talentontwikkeling, Flexibiliteit en Veiligheid

In de podcast De Werkprofessor benadrukt evolutiepsycholoog Leon Schaepkens dat leiderschap niet draait om status, maar om betrokkenheid en het creëren van een gezonde werkomgeving. Hij noemt drie essentiële elementen:

1️⃣ Zelfkennis als basis voor beter leiderschap – Leiders die hun eigen basisbehoeften en reactiepatronen onder druk begrijpen, kunnen effectiever leidinggeven.
2️⃣ Leiderschap gaat over aanwezigheid – Luisteren en actief meedoen creëert vertrouwen en verbondenheid.
3️⃣ Echte autonomie vereist grenzen – Vrijheid zonder kaders werkt niet; goede leiders balanceren richting en ruimte.

Schaepkens raakt hiermee een belangrijke kern van goed leiderschap. Maar in de praktijk zien we vaak dat zelfkennis alleen niet voldoende is. Wat doe je met die zelfkennis? Hoe pas je die toe in je werkomgeving? Hier komen talentontwikkeling, flexibele leiderschapsstijlen en de werking van ons zenuwstelsel om de hoek kijken.

De kracht van Talentontwikkeling: waarom weten wat je nodig Hebt cuciaal Is

Zelfkennis gaat verder dan weten wie je bent; het gaat ook over weten wat je nodig hebt om optimaal te functioneren. Hier speelt talentontwikkeling een cruciale rol.

De TMA-methode (Talent Motivation Analysis) biedt hier waardevolle inzichten. In plaats van alleen te kijken naar competenties of prestaties, richt TMA zich op wat mensen van nature drijft. Dit geeft antwoord op vragen als:

✅ Welke werkomgeving past bij mij? – Heb ik behoefte aan autonomie, of functioneer ik beter binnen duidelijke structuren?
✅ Welke leiderschapsstijl heb ik nodig? – Moet mijn manager mij uitdagen, of heb ik juist veel bevestiging nodig?
✅ Wat motiveert mij écht? – Wat maakt dat ik in een flow kom en energie krijg van mijn werk?

Zonder deze inzichten blijft zelfkennis abstract. Je kunt bijvoorbeeld weten dat je onder stress sneller de controle neemt, maar als je niet begrijpt hoe dit samenhangt met je talenten en behoeften, is het lastig hierop te sturen.

Voor leiders betekent dit dat ze niet alleen hun eigen talenten moeten kennen, maar ook die van hun medewerkers. Als een medewerker bijvoorbeeld een sterke behoefte heeft aan autonomie, maar een manager constant controle uitoefent, leidt dit tot frustratie en afname van motivatie. Omgekeerd kan een medewerker die behoefte heeft aan structuur zich verloren voelen zonder duidelijke richtlijnen.

Talentontwikkeling helpt dus om een werkomgeving te creëren waarin mensen niet alleen presteren, maar ook floreren.

De Vijf Rollen van de Meesterherder: Schakelen in je leiderschap

Een leider die zichzelf kent, heeft een sterke basis. Maar effectief leiderschap vraagt meer dan alleen zelfinzicht: het vraagt om flexibiliteit. Hierin biedt het model van de Meesterherder van Linda Kohanov waardevolle handvatten.

Kohanov onderscheidt vijf rollen die een leider afhankelijk van de situatie kan inzetten:

🔹 De Dominant – Zorgt voor duidelijke grenzen en structuur.
🔹 De Leider – Inspireert en verbindt mensen.
🔹 De Wachter – Houdt overzicht en bewaakt veiligheid.
🔹 De Verzorger/Metgezel – Creëert harmonie en welzijn.
🔹 De Roofdier-energie – Hakt knopen door en grijpt in als dat nodig is.

Een leider die zijn eigen patronen begrijpt, maar niet kan schakelen tussen deze rollen, zal in veel situaties vastlopen. Bijvoorbeeld: een leider met een sterke voorkeur voor harmonie (Verzorger/Metgezel) zal moeite hebben om grenzen te stellen (Dominant), waardoor autonomie zonder duidelijke kaders ontstaat – precies wat Schaepkens als valkuil benoemt.

Talentontwikkeling helpt ook hierbij. Als je begrijpt welke leiderschapsstijl het beste bij jou en je teamleden past, kun je bewust schakelen tussen deze rollen. Een leidinggevende met een sterke natuurlijke neiging tot structuur (Dominant) kan leren hoe en wanneer hij juist meer ruimte en vertrouwen moet geven (Leider, Verzorger).

Veiligheid en het zenuwstelsel: De Polyvagaaltheorie in actie

Schaepkens stelt dat veiligheid de eerste en belangrijkste basisbehoefte is. Hier is de Polyvagaaltheorie van Stephen Porges relevant. Ons zenuwstelsel scant onbewust of een situatie veilig is. Dit bepaalt of we:

✅ In verbinding kunnen blijven (ventraal vagale staat) – We zijn sociaal, open en creatief.
❌ In vechten of vluchten schieten (sympathisch zenuwstelsel) – Stress en overleving nemen de overhand.
❌ Bevriezen of afsluiten (dorsaal vagale staat) – We trekken ons terug en verliezen motivatie.

Leiders die zich hiervan bewust zijn, kunnen veiligheid creëren op een dieper niveau. Dit doen ze door:

✔ Duidelijke communicatie – Om onzekerheid te verminderen.
✔ Bewuste aanwezigheid – Luisteren en echt ‘aanwezig’ zijn.
✔ Flexibiliteit in leiderschapsstijlen – Inspelen op wat medewerkers nodig hebben.

Hierin speelt talentontwikkeling ook een rol. Als een medewerker vanuit zijn TMA-profiel een hoge behoefte heeft aan sociale verbinding, maar zich in een omgeving bevindt waar weinig interactie is, zal dit leiden tot stress en onveiligheid. Omgekeerd kan iemand met een sterke behoefte aan autonomie zich juist gestrest voelen in een omgeving waar voortdurend overleg en samenwerking wordt verwacht.

Een veilige werkomgeving ontstaat dus niet alleen door extern gedrag van de leider, maar ook door de juiste match tussen talenten en werkomgeving.

Zelfkennis als startpunt, niet als einddoel

Schaepkens heeft gelijk: zelfkennis is de eerste stap naar effectief leiderschap. Maar het is slechts een begin. Wat je ermee doet, bepaalt het verschil:

🔹 Ken je talenten en drijfveren – Dan weet je wat jij én je medewerkers nodig hebben.
🔹 Leer schakelen tussen leiderschapsrollen – Zo bied je structuur én ruimte.
🔹 Begrijp de werking van het zenuwstelsel – Dan creëer je een écht veilige werkomgeving.

Goed leiderschap gaat niet alleen over wéten, maar over doen. En dat begint bij de vraag:

➡ Wat heb jij nodig om optimaal te functioneren?

Ben jij je bewust van je talenten en de werkomgeving die het beste bij je past? Of heb je ervaren hoe een mismatch hierin je energie en motivatie beïnvloedt? Ik ben benieuwd naar jouw ervaringen!

Wil je de podcast van De Werkprofessor met Leon Schaepkens beluisteren, klik dan hier.